W pierwszej kolejności musisz wiedzieć, że pominięcie Cię w testamencie nie oznacza wcale, że zostałeś wydziedziczony. Bardzo często ludzie niesłusznie utożsamiają te dwie sytuacje, a tymczasem są to dwa zupełnie różne zdarzenia, dla których ustawodawca przewidział równie odmienne skutki prawne. Czym zatem jest wydziedziczenie?
Zacznijmy od przypomnienia, że w polskim prawie istnieją dwa porządki dziedziczenia – testamentowy i ustawowy. Oba są wyrazem realizacji konstytucyjnego prawa do dziedziczenia i prawa własności. Konstytucja wyraźnie stanowi, że Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia (art. 21 ust.1 oraz art. 64 Konstytucji). Prawo dziedziczenia to nie tylko możliwość sukcesji na podstawie testamentu czy ustawy, ale przede wszystkim gwarancja na pozostanie własności danej osoby, w rękach wskazanych przez nią spadkobierców.
DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE
Państwo chroni dziedziczenie przede wszystkim przez umożliwienie obywatelom zrealizowania ich woli po śmierci, a więc przez swobodę testowania. Każda osoba fizyczna, która jest pełnoletnia i ma pełną zdolność do czynności prawnych (nie jest ubezwłasnowolniona), ma prawo sporządzić testament w którym dokona rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jeżeli spadkodawca pozostawił taki testament, to wówczas dziedziczenie majątku po nim, nastąpi na podstawie testamentu- a więc w sposób zgodny z jego wolą (pomijam teraz kwestię ważności takiego testamentu bo to temat na oddzielny artykuł). Spadkodawca może w testamencie rozporządzić swoim majątkiem w sposób całkowicie dowolny – może więc wskazać inny krąg spadkobierców niż ustawowy, może ustanowić spadkobiercą osobę całkowicie obcą, może powołać do dziedziczenia jedną lub kilka albo nawet kilkadziesiąt osób w wybranym przez siebie udziale ułamkowym. A prawo gwarantuje mu ochronę realizacji wszelkich rozporządzeń wynikających z testamentu.
DZIEDZICZENIE USTAWOWE
Jeżeli natomiast spadkodawca zmarł nie pozostawiając testamentu, wówczas dziedziczenie majątku spadkodawcy odbywa się na podstawie ustawy – tj. zgodnie z porządkiem dziedziczenia uregulowanym w Kodeksie Cywilnym (Księga IV Kodeksu Cywilnego – Spadki). W tym wypadku spadek przypada osobom najbliższym spadkodawcy. Jest to przejaw realizacji zasady ochrony rodziny spadkodawcy na wypadek jego śmierci.
Dla większości z nas pewnie testament wydaje się lepszą opcją – w końcu chcemy sami zdecydować, co stanie się z naszym majątkiem po śmierci.
ALE….
Czy faktycznie możemy w nieograniczony sposób decydować o losach naszego majątku po śmierci?
Otóż nie. Testament daje nam możliwość wybrania „głównego beneficjenta/-ów” naszego majątku, ale prawo w równym stopniu co dziedziczenie, chroni też rodzinę jako podstawową jednostkę społeczną. I dlatego ustawodawca wprowadził instytucję „zachowku”. Jest to część spadku, która obowiązkowo przypada najbliższym członkom naszej rodziny, na wypadek gdybyśmy „zapomnieli” o nich w testamencie. Zachowek to taki wypracowany przez lata kompromis pomiędzy dziedziczeniem ustawowym, a testamentowym. Nawiasem mówiąc na ziemiach polskich, przez długi czas, nie znano w ogóle testamentów. Do schyłku XII w. dominowało dziedziczenie na zasadzie więzów krwi. Rodzina była wówczas nie tylko najważniejszą komórką społeczną ale i wspólnotą majątkową. Śmierć jednego z jej członków, powodowała rozłożenie jego części majątku na pozostałych. Pierwsze testamenty pojawiły się dopiero na początku XIII w.
KOMU NALEŻY SIĘ ZACHOWEK?
Zachowek należy się wyłącznie zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. A więc jak widać zachowek przysługuje tylko bardzo wąskiej grupie osób – najbliższych spadkodawcy. Co więcej – należy im się wyłącznie wówczas, gdyby w razie braku testamentu, byli powołani do spadku z ustawy.
Przykładowo: Piotr N. (mąż i ojciec trójki dzieci) zapisuje w testamencie cały majątek swojemu koledze.
Zachowek będzie przysługiwał żonie i dzieciom ponieważ gdyby mąż nie zostawił testamentu, to oni byliby powołani do spadku z ustawy.
Zachowek nie będzie przysługiwał rodzicom spadkodawcy (mimo że są oni w ustawowej grupie uprawnionych do zachowku) ponieważ gdyby spadkodawca nie zostawił testamentu, to i tak nie byliby powołani do spadku z ustawy.
ILE WYNOSI ZACHOWEK?
Co do zasady zachowek wynosi ½ wartości udziału spadkowego który przysługiwałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Ale jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – zachowek wynosi 2/3 wartości tego udziału.
POMINIĘCIE W TESTAMENCIE A WYDZIEDZICZENIE – JAKA RÓŻNICA?
Wreszcie dochodzimy do sedna. Tylko wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku! Pominięcie w testamencie nie oznacza wydziedziczenia i nie pozbawia Cię zachowku. Jeżeli nie zostałeś uwzględniony w testamencie przez członka najbliższej rodziny, a jesteś w kręgu osób uprawnionych do zachowku po tej osobie, to możesz się domagać zachowku od spadkobierców testamentowych.
POMINIĘCIE W TESTAMENCIE ≠ WYDZIEDZICZENIE
Pominięcie w testamencie = MASZ PRAWO do zachowku
Wydziedziczenie = NIE MASZ PRAWA do zachowku
KIEDY MOŻNA WYDZIEDZICZYĆ BLISKĄ OSOBĘ?
Sens wydziedziczenia wyraża się w konieczności zapewnienia możliwości wyeliminowania z obrotu prawnego sytuacji, kiedy uzyskanie korzyści ze spadku przez określoną osobę byłoby w powszechnym odczuciu niesłuszne. Wydziedziczenie pozbawia uprawnionego jakichkolwiek korzyści ze spadku. Skutki wydziedziczenia są więc drastyczne i dlatego ustawodawca przewidział możliwość wydziedziczenia wyłącznie w trzech przypadkach, tj. gdy uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Wbrew pozorom więc, nie jest wcale tak łatwo kogoś wydziedziczyć. Nie można pozbawić uprawnionego zachowku tylko dlatego że jesteśmy skonfliktowani albo nie utrzymujemy z nim kontaktów na własne życzenie. „Wydziedziczony” musi na to naprawdę zasłużyć. Musi dopuścić się jednego z trzech opisanych wyżej ciężkich przewinień wobec testatora, aby wydziedziczenie było skuteczne.
JAK DOKONAĆ WYDZIEDZICZENIA?
Po pierwsze oświadczenie o wydziedziczeniu musi być zawarte w testamencie. Nie ma innej możliwości wydziedziczenia.
Ustawodawca nie narzucił żadnych wymogów, co do sposobu sformułowania rozrządzenia o wydziedziczeniu w testamencie. Treść tego oświadczenia może być dowolna, byleby wynikała z niej w sposób dostateczny wola pozbawienia konkretnej osoby zachowku, z podanego przez testatora powodu.
Przyjmuje się, że spadkobierca wydziedziczony, powinien zostać wskazany, w sposób analogiczny do określenia osoby spadkobiercy powołanego do spadku . Jego tożsamość nie może budzić wątpliwości. Najlepszym rozwiązaniem jest podanie jego imienia i nazwiska.
I wreszcie powód wydziedziczenia musi być możliwy do skonkretyzowania na podstawie testamentu. Nie można go domniemywać.
JAK PODWAŻYĆ WYDZIEDZICZENIE?
Jeżeli czujesz że zostałeś wydziedziczony w testamencie w sposób nie spełniający powyższych wymogów, tj.
- wydziedziczenie nie zostało zawarte w testamencie
- podstawa wydziedziczenia nie wynika wprost z testamentu
- podstawa wydziedziczenia nie mieści się we wskazanych wyżej trzech przesłankach
- wskazana przyczyna wypowiedzenia nie jest zgodna z prawdą
możesz a nawet powinieneś podważać wydziedziczenie poprzez domaganie się zachowku.
I JESZCZE JEDNA WAŻNA RZECZ – WYDZIEDZICZENIE JEST ZAWSZE BEZSKUTECZNE JEŻELI PO WYDZIEDZICZENIU SPADKODAWCA CI PRZEBACZYŁ!!!!!!
Choćby więc spadkodawca nie zmienił testamentu lub go nie odwołał, to wykazanie przez Ciebie faktu przebaczenia przez Spadkodawcę, skutkuje tym że nie możesz być wydziedziczony.
PODSUMOWANIE
Potoczne znaczenie terminu „wydziedziczenie” odbiega zdecydowanie od jego istoty ustawowej i nie może być utożsamiane z pominięciem w testamencie uprawnionego do zachowku. Jeżeli zostałeś (-aś) pominięta przez najbliższą osobę w testamencie to dalej możesz domagać się zachowku.
Konieczność spełnienia rygorystycznych przesłanek wymienionych przez ustawę w celu wydziedziczenia uprawnionego powoduje, że w dużej mierze wydziedziczenia dokonane w testamentach okazują się nieskuteczne. Dlatego jeżeli masz wątpliwości odnośnie skuteczności wydziedziczenia lub potrzebujesz dodatkowych informacji, skontaktuj się poprzez poniższy formularz kontaktowy:
