Dziedziczenie

UWAGI WSTĘPNE

Z chwilą śmierci każdej osoby dochodzi do dziedziczenia po niej. Dziedziczenie jest to wejście jednej lub więcej osób (zwanych spadkobiercami) w sytuację prawną osoby zmarłej (zwanej spadkodawcą), co w szczególności polega na nabyciu praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy.

Istnieją dwa sposoby dziedziczenia:

  • dziedziczenie ustawowe,
  • dziedziczenie testamentowe.

Różnica pomiędzy tymi sposobami dziedziczenia sprowadza się do tego, kto decyduje o tym kto będzie spadkobiercą. W przypadku dziedziczenia testamentowego krąg spadkobierców wyznacza wola spadkodawcy wyrażona w testamencie. W przypadku natomiast dziedziczenia ustawowego to przepis ustawy decyduje o tym kto jest spadkobiercą.

Ustawodawca przyznał pierwszeństwo dziedziczeniu testamentowemu. Oznacza to, że w przypadku kiedy spadkodawca przed śmiercią pozostawił po sobie ważny i skuteczny testament, to po jego śmierci dojdzie do dziedziczenia testamentowego. Dopiero wówczas kiedy taki testament nie został sporządzony, albo był wadliwy, wreszcie gdy spadkobiercy nie chcieli lub nie mogli dziedziczyć, będziemy mieć do czynienia z dziedziczeniem ustawowym.

DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

Spadkobierców można wyznaczyć tylko w testamencie. Spadkodawca może powołać jedną lub więcej osób do całości lub części spadku. Co przy tym istotne spadkodawca może wskazać jako spadkobiercę dowolną osobę, nawet spoza grona rodziny. W przypadku wskazania większej liczby osób, bez określenia wielkości ich udziałów spadkowych, spadkobiercy dziedziczyć będą w częściach równych. 

Wyróżnia się następujące rodzaje testamentów:

  1. testament własnoręczny (holograficzny) – jest on w całości sporządzony pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany przez spadkodawcę, 
  2. testament notarialny – jest on sporządzony w formie aktu notarialnego u notariusza,
  3. testament allograficzny – sporządzony w obecności dwóch świadków przed wójtem / burmistrzem / prezydentem miasta / starostą / marszałkiem województwa / kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Są jeszcze tzw. szczególne testamenty, sporządzane w szczególnych okolicznościach, które tracą moc z upływem szcześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego (chyba, że przed upływem tego terminu spadkodawca zmarł). Chodzi o testament ustny (sporządzany z obawy rychłej śmierci), testament podróżny (sporządzany na polskim statku morskim lub w samolocie przed dowódcą / pilotem lub jego zastępcą), czy testament wojskowy.

Spadkodawca, który ma pełną zdolność do czynności prawnych (a więc jest pełnoletni i nie został ubezwłasnowolniony) może sporządzić testament w dowolnym momencie. Jednakże testament będzie nieważny, jeżeli został sporządzony:

  1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
  2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
  3. pod wpływem groźby.

Unieważnienia testamentu z którejkolwiek z powyższych przyczyn można żądać tylko przez okres 3 lat od dnia dowiedzenia się o tym, a nie później niż po upływie 10 lat od śmierci spadkodawcy.

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Musi on jednak w tym czasie posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.

Odwołanie testamentu może nastąpić albo poprzez sporządzenie nowego testamentu (gdy w nowym testamencie nie zaznaczy się, że jego zamiarem jest odwołanie poprzedniego testamentu, to odwołane zostaną tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu) albo poprzez zniszczenie starego testamentu (lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność) albo poprzez dokonanie w testamecie zmian, z których wynika wola jego odwołania.

Choć prawo cywilne przewiduje, że czynności prawne można wykonywać przez pełnomocników, to jednak nie dotyczy to możliwości sporządzenia ani odwołania testamentu. Czynności te muszą być wykonane przez spadkodawcę osobiście.

DZIEDZICZENIE USTAWOWE

W przypadku dziedziczenia ustawowego krąg spadkobierców wyznaczają przepisy. 

W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (pod warunkiem, że nie pozostają w separacji) – dziedziczą oni w częściach równych, ale małżonek zawsze w części nie mniejszej niż 1/4. Jeżeli jakieś dziecko spadkodawcy nie dożyło chwili śmierci spadkodawcy, to udział, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku dalszych pokoleń.

W braku zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków itp.) spadek dziedziczą małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Udział spadkowy każdego z rodziców w takim wypadku wynosi po 1/4, a udział małżonka wynosi 1/2.

W razie braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, to udział spadkowy, który by mu przypadł przypada jego zstępnym.

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy oraz ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

W razie braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym (w ten sposób dziedziczą kuzyni spadkodawcy).

W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałm dziadkom w częściach równych.

W razie braku małżonka spadkodawcy i ww. krewnych, spadek przypada w częściach równych pasierbom. 

W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i pasierbów, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania w RP nie da się ustalić albo znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.

INNE POLECANE ARTYKUŁY

Adwokaci prowadzący bloga www.maszprawo.edu.pl przygotowali również inne artykuły dotyczące spraw spadkowych, które mamy nadzieję zainteresują naszych czytelników:

*****

W razie jakichkolwiek pytań, ewentualnie potrzeby pomocy w tego typu sprawach, zapraszamy do skorzystania z formularza kontaktowego:

    Korzystając z formularza wyrażają Państwo zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych podanych w ww. formularzu oraz w przesłanych przeze siebie dokumentach.

    Administratorami Państwa danych osobowych są Adwokat Michał Śmigiel, Adwokat Paweł Zawartka oraz Adwokat Magdalena Walkiewicz (ul. Mogilska 58/9, 31-546 Kraków). Dane osobowe podane w formularzu będą przetwarzane wyłącznie w celu udzielenia odpowiedzi na przesłane zapytanie (podstawą przetwarzania danych jest Państwa zgoda wyrażana poprzez wysłanie zapytania). Podanie danych jest dobrowolne, ale niezbędne w celu udzielenia odpowiedzi.

    Państwa dane osobowe będą przechowywane przez okres nie dłuższy niż to konieczne do udzielenia odpowiedzi. Mają Państwo prawo dostępu do tych danych, ich sprostowania, usunięcia, ograniczenia przetwarzania, przenoszenia danych, wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego.