UWAGI WSTĘPNE

Poprzednio pisaliśmy o tym, jakie są przesłanki orzeczenia przez sąd rozwodu, tzn. jakie okoliczności muszą wystąpić, aby sąd orzekł rozwód. Tym razem skupimy się na tym, jakie są przeszkody do orzeczenia przez sąd rozwodu. 

Są trzy sytuacje kiedy sąd odmówi orzeczenia rozwodu:

1. jeżeli na skutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków,
2. jeżeli orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
3. jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, a drugi małżonek nie wyraził zgody na rozwód, co nie zostało ocenione jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 

Omówmy zatem po kolei każdą z tych przeszkód.

SPRZECZNOŚĆ ROZWODU Z DOBREM DZIECI

Dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków może stać na przeszkodzie do orzeczenia przez sąd rozwodu. 

Nie istnieje nigdzie definicja dobra dziecka. Obiektywnie nie ma zresztą możliwości stworzenia takowej. Można próbować dobro dziecka definiować przykładowo, a więc przez sytuację zapewnienia dziecku prawidłowego rozwoju, stabilizacji, bezpieczeństwa i przygotowania do usamodzielnienia się w zgodzie z normami prawnym, społecznymi i moralnymi. Ale tak naprawdę dobro dziecka ulega zmianom zależnie od jego wieku, czy sytuacji życiowej. Innej troski wymaga wszakże małe dziecko (istotne jest wówczas dla niego przede wszystkim zaspokojenie potrzeb związanych z jego wyżywieniem i pielęgnacją), a innej dziecko starsze (istotniejsze staje się wówczas kształtowanie u niego właściwych postaw i nabywanie wykształcenia).

W przypadku zatem kiedy rozwodzący się małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci należy ustalić, w jaki sposób orzeczenie rozwodu wpłynie na nie, a przede wszystkim na ich rozwój, stabilizację sytuacji życiowej, poczucie bezpieczeństwa i relacje z obojgiem rodziców. W tym celu należy porównać sytuację dzieci przed orzeczeniem rozwodu i po jego orzeczeniu.

Pomocne w tym zakresie wydaje się rozważanie, w ślad za wytycznymi wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej zawartymi w uchwale Sądu Najwyżzsego z 18 marca 1968 roku, czy:

1. rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpływać na wykonywanie przez niego obowiązków rodzicielskich,
2. orzeczenie rozwodu nie doprowadzi do zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych dzieci w mniejszym stopniu niż obecnie,
3. rozwód nie pogłębi konfliktu co do wychowywania dzieci.

Oczywiście wszelka ocena zależna też jest od indywidualnych cech dziecka, takich jak m.in. jego wieku, wrażliwości, stanu zdrowia, stosunków z rodzicami.

W przypadku prawidłowych relacji pomiędzy rodzicami i dziećmi, rozwód co do zasady zawsze wywołuje negatywne skutki dla dziecka, spowodowane choćby ograniczeniem stałej styczności i rozpadu rodziny. Jednakże, w przypadku omawianej tu przesłanki chodzi o sytuację bardziej wyjątkowe, tzn. takie, gdy rozwód rodziców jest w danym momencie nie do pogodzenia z odczuciami, postawą dziecka, czy też prowadzi nawet do zaburzeń w jego sferze emocjonalnej (świadomość, że rodzice pozostają formalnie w związku małżeńskim może być bardzo istotnym elementem wpływającym na stan emocjonalny i funkcjonowanie dziecka).

Wydaje się, że sąd oddali powództwo o rozwód ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci, jeżeli władza rodzicielska jest przez oboje rodziców wykonywana w sposób prawidłowy, natomiast orzeczenie rozwodu doprowadziłoby do negatywnych zmian w tym zakresie.

Nie zawsze jednak orzeczenie rozwodu wpłynie negatywnie na dobro dzieci. W sytuacji na przykład długotrwałego i drastycznego konfliktu małżonków, który jest dla dzieci przeżyciem negatywnym, godzącym w ich poczucie stabilności, orzeczenie rozwodu i wyprowadzka jednego z małżonków może pozytywnie wpłynąć na dobro dzieci.

Dobro dzieci przemawia za tym, by wychowywały się one w trwałej i dobrze funkcjonującej rodzinie. Nie można mówić o jego naruszeniu przez rozwód, jeżeli w rodzinie stale występowały awantury rodziców, których skutkiem jest zdemoralizowanie dzieci i zagrożenie dla ich wychowania.

Przy analizie wpływu orzeczenia rozwodu na dobro dziecka najczęściej niezbędne będzie skorzystanie z pomocy biegłego psychologa.

SPRZECZNOŚĆ ROZWODU Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

Kolejną przeszkodą orzeczenia przez sąd rozwodu jest sprzeczność takiego rozstrzygnięcia z zasadami współżycia społecznego. 

Zasady współżycia społecznego stanowią przykład tzw. klauzuli generalnej. Nie wdając się w tym miejscu w rozważania na temat rozumienia pojęcia „zasad współżycia społecznego”, wskazać należy że zasady te służą synchronizowaniu (dostosowywaniu) przepisów prawa do nakazów moralności i obyczajów. Mają one na celu uelastycznianiu prawa i zapobieganiu stanom poczucia niesprawiedliwości. Zasady te odwołują się do powszechnie uznawanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.

Ogólnie rzecz ujmując, orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, wtedy gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiałyby poważne względy społeczno-wychowawcze, które nie pozwalają na to, aby rozwód usankcjonował lekceważenie obowiązków małżeńskich, w szczególności złe traktowanie i złośliwy stosunek do współmałżonka lub dzieci. 

Jednakże orzeczenie rozwodu będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy kiedy utrzymanie małżeństwa zapobiegnie wyrządzeniu krzywdy pozwanemu współmałżonkowi, a nie będzie stanowić jedynie swoistej kary dla małżonka żądającego rozwodu.

Przykładowo przyjmuje się, że sprzecznym z zasadami współżycia społecznego byłoby orzeczenie rozwodu:

• gdy jeden z małżonków jest nieuleczalnie chory (ale nie chodzi o chorobę powstałą z winy tego małżonka – np. alkoholizm, narkomania), wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, której byłby pozbawiony na skutek rozwodu,
• gdy przyczyna rozwodu jest błaha, a wywołuje poczucie krzywdy u współmałżonka, pozostającego w związku małżeńskim z długoletnim stażem,
• gdy naruszałoby dobro dzieci pełnoletnich, lecz jeszcze niesamodzielnych,
• gdy naruszałoby dobro dzieci małoletnich jednego z małżonków.

Zasygnalizować przy tym należy, że sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego z reguły nie zachodzi, gdy małżonek sprzeciwiający się rozwodowi, ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia albo gdy przy wspólnej winie brak podstaw do przyjęcia, że wina małżonka, który żąda rozwodu, jest znacznie cięższa.

Sam podeszły wiek małżonków nie świadczy jeszcze o sprzeczności rozwodu z zasadami wspołżycia społecznego.

ŻĄDANIE ROZWODU PRZEZ MAŁŻONKA WYŁĄCZNIE WINNEGO

W sytuacji kiedy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego, to sąd odmówi orzeczenia rozwodu, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód, albo jego odmowa zgody zostanie oceniona jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Co do zasady zatem brak zgody drugiego małżonka na rozwód żądany przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego stanowi przeszkodę orzeczenia rozwodu. W przypadku jednak, gdy  odmowa zgody na rozwód będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, to wówczas orzeczenie rozwodu będzie możliwe.

Ustawodawa wprowadził domniemanie zgodności z zasadami współżycia społecznego odmowy udzielenia zgody na rozwód żądany przez małżonka wyłącznie winnego. Domniemanie to może jednak być obalone przez udowodnienie konkretnych okoliczności świadczących o tym, że jest inaczej.

W tego typu sprawach wykloczony jest wszelki automatyzm. Każdą odmowę zgody na rozwód sąd powinien ocenić w danym kontekście sytuacyjnym.

Mimo to można próbować stwierdzić, że sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest odmowa zgody, gdy:

• podyktowana jest negatywną motywacją, którą kieruje się małżonek odmawiający zgody – np. chęcią szykany małżonka winnego rozkładu małżeństwa, działaniem pod wpływem zemsty, chęcią zamanifestowania określonej przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenie mu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego,
• podyktowana jest wyłącznie poczuciem zagrożenia w dotychczasowej sferze bytowej (ryzyko wszczęcia następnie postępowania o podział majątku wspólnego nie może uzasadniać skutecznego sprzeciwu wobec rozwodu).

Co przy tym istotne, sam upływ czasu faktycznej rozłąki nie świadczy jeszcze o tym, że odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Inaczej jednak byłoby, gdyby w tym czasie każdy z małżonków ułożyłby sobie życie z inną osobą. Będzie już sprzeczna z zasadami współżycia społecznego odmowa wyrażenia zgody na rozwód, w sytuacji, gdy między małżonkami nie istnieje żadna więź emocjonalna, jak też nie pozostają ze sobą od wielu lat w kontakcie, a jeden z małżonków dąży do sformalizowania związku z inną osobą.

Natomiast przekonania religijne, leżące u podstaw odmowy zgody na rozwód, wyłączają uznanie jej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

MOŻLIWOŚĆ PONOWNEGO WNIESIENIA POZWU O ROZWÓD

Omówione powyżej przeszkody do orzeczenia przez sąd rozwodu nie mają charakteru wieczystego. Oddalenie powództwa o rozwód z powodu jednej z tych przeszkód, nie stoi na przeszkodzie ponownemu wytoczeniu takiego powództwa w przypadku późniejszego ustania tej przeszkody.

INNE POLECANE ARTYKUŁY

Adwokaci prowadzący bloga www.maszprawo.edu.pl przygotowali również inne artykuły dotyczące spraw rodzinnych, które mamy nadzieję zainteresują naszych czytelników:

• Rozwód
• Eksmisja małżonka ze wspólnie zajmowanego lokalu
• Koronawirus a alimenty,
• Kontakty z dzieckiem nie odbywają się prawidłowo
• Jak wygląda sprawa o alimenty

*****

W razie jakichkolwiek pytań, ewentualnie potrzeby pomocy w tego typu sprawach, zapraszamy do skorzystania z formularza kontaktowego: